C jak Chmielarczyk
Maksymilian Chmielarczyk (1891-1953) – aktor, reżyser, w latach 1947-1952 dyrektor lubelskiego teatru dramatycznego. Jako pseudonimu używał niekiedy nazwiska swojego ojczyma – Józefa Cybulskiego (także aktora i dyrektora teatrów). Na scenie zaczął występować już jako dziewięciolatek. Uczył się w szkole handlowej, później rozpoczął studia medyczne, które przerwał, by wstąpić do Klasy Dramatycznej przy Warszawskim Towarzystwie Medycznym. Przed pierwszą wojną światową grał w teatrach warszawskich (m.in. w Teatrze Małym i Teatrze Polskim Arnolda Szyfmana). W 1914 roku znalazł się na Syberii, gdzie przebywał do 1922 roku. W tym czasie zajmował się m. in. organizowaniem polskiego życia teatralnego. Po powrocie do kraju do 1939 roku występował m. in. w Krakowie, Lublinie, Bydgoszczy i Toruniu, a także w warszawskich kabaretach i teatrach rewiowych. Czas okupacji spędził w Biłgoraju, gdzie pracował jako kasjer w tamtejszej spółdzielni rolniczo-handlowej.
W 1944 roku pojawił się w Lublinie, gdzie zaczął pracę najpierw w teatrze zrzeszenia aktorskiego, działającym wówczas w budynku Teatru Miejskiego przy ulicy Narutowicza, a później w Teatrze Wojska Polskiego. Po wyjeździe tego ostatniego do Łodzi zdecydował się zostać w Lublinie i podjąć pracę w Teatrze Miejskim. W 1947 roku, po odejściu Antoniego Różyckiego, z poparciem zespołu oraz lokalnych władz został dyrektorem sceny. To w czasie jego dyrekcji, w 1949 roku doszło do upaństwowienia lubelskiej sceny i przyjęcia nazwy Państwowy Teatr im. Juliusza Osterwy.
Jego dyrekcja przypadła na bardzo trudny czas. Najpierw – w pierwszym sezonie 1947/1948 musiał zmagać się ze stopniowym odpływem aktorów z Lublina, a także spadkiem zainteresowania publiczności, do tego jednocześnie rywalizować z działającym wówczas w Domu Żołnierza Teatrem Muzycznym. W kolejnym sezonie na rok objął funkcję dyrektora obu połączonych scen. Od września 1949 roku po ponownym rozdzieleniu sceny muzycznej i dramatycznej oraz upaństwowieniu tej drugiej kierować teatrem, działającym według tych samych zasad, jakie obowiązywały przedsiębiorstwa państwowe. Wszystko to działo się w sytuacji ciągłego zwiększania presji ideologicznej na teatr, a na początku lat 50-tych bezwzględnego wdrażania postulatów socrealizmu. Nic zatem dziwnego, że już w 1951 roku poprosił o zwolnienie go z funkcji dyrektora, motywując swa prośbę „wyczerpaniem fizycznym i nerwowym”. Ostatecznie został odwołany rok później m. in. za niezbyt gorliwe zdaniem władz realizowanie w pracy teatru zasad marksizmu-leninizmu. Zmarł nagle kilka miesięcy później.
Publiczność lubelska zapamiętała go przede wszystkim jako znakomitego aktora charakterystycznego i komicznego, a także jako niezwykle ciepłego i dobrego człowieka. Będąc dyrektorem potrafił na przykład oddać swój gabinet na mieszkanie dla pracowników teatru. Warto także przypomnieć, że kładł duży nacisk na organizowanie spektakli poza Lublinem – niektóre premiery Teatru Miejskiego miały na przykład miejsce w Kraśniku czy Chełmie, a w Zamościu na Rynku Głównym wystawił plenerową wersję Poskromienia złośnicy Williama Szekspira dla ponad ośmiu tysięcy widzów. Był także aktywnym działaczem Związku Artystów Scen Polskich. Jako jedna z niewielu osób związanych z lubelskim teatrem doczekał się w Lublinie ulicy – jego imię nosi niewielka uliczka w pobliżu gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej KUL.
Jarosław Cymerman
Na zdjęciu: Tadeusz Chmielarczyk (pierwszy z lewej) w sztuce „Tu mówi Tajmyr” Aleksandra Galicza i Konstantego Isajewa – reżyseria zespołowa, premiera w Tetrze Osterwy w Lublinie 06.05.1949 r. (w środku Wiesław Michnikowski). Zdjęcie z archiwum Teatru Osterwy.