L jak Langfus
Na zdjęciu Anna Langfus, fot. Paul Grosjean, źródło: zbiory prywatne / Archiwum Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”
Anna Langfus (1920-1966) – prozaiczka i dramatopisarka urodzona w Lublinie w zamożnej żydowskiej rodzinie Szternfinklów, mieszkającej w kamienicy przy ulicy Lubartowskiej. Miejsce to upamiętnia dziś tablica wmurowana z inicjatywy Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN”. W 1937 roku Anna Szternfinkiel ukończyła Państwowe Gimnazjum im. Unii Lubelskiej. To w czasie nauki w tej szkole w 1936 roku opublikowała w piśmie „Filomata” swój debiutancki tekst Cyceron i Katylina, będący świadectwem jej dużej kultury literackiej. Warto zwrócić uwagę, że w tym samym czasie do tej szkoły chodziły m. in. Julia Hartwig, Anna Kamieńska czy Hanna Malewska. W 1938 roku wspólnie ze świeżo poślubionym mężem – Jakubem Rajsem – synem żydowskiego kupca z Lublina wyjechała do Belgii, by podjąć tam studia inżynierskie w Wyższej Szkole Włókienniczej w Verviers. Po ich ukończeniu planowali powrót do Polski i otworzenie fabryki włókienniczej. Niestety ich plany pokrzyżowała wojna. Latem 1939 roku przyjechali do Lublina na wakacje – by jak się okazało – już na studia nigdy nie wrócić.
W czasie okupacji ukrywali się m. in. w Warszawie i Lublinie. Ich rodziny zginęły w Zagładzie. Anna działała w podziemnych komórkach Armii Krajowej jako łączniczka, podróżując po całej okupowanej Polsce. Pod koniec 1944 roku wraz z mężem została aresztowana przez Niemców i umieszczona w więzieniu w Płońsku. Jakub Rajs został rozstrzelany, jej samej udało się doczekać ofensywy Armii Czerwonej. Wróciła do Lublina, niestety okazało się, że z jej rodziny nikt nie przeżył, a mieszkanie zostało zajęte przez nowych lokatorów. Wstąpiła wówczas do założonego przy lubelskim Teatrze Miejskim przez Irenę Ładosiównę, Eleonorę Frenkiel-Ossowską i Karola Borowskiego Studia Dramatycznego. Jako studentka tej szkoły używała okupacyjnego nazwiska Maria Leokadia Janczewska.
Latem 1946 roku wyjeżdża z Polski do Francji wspólnie z przyszłym mężem – wieloletnim przyjacielem rodziny, Aronem Langfusem (ślub weźmie z nim w styczniu 1948 roku). Początkowo pracuje jako opiekunka w domu dla sierot, później wraca do swojej pasji teatralnych i literackich. W 1951 roku zaczyna kolejny kurs aktorski, podejmuje pierwsze próby dramatopisarskie w języku francuskim. W 1956 roku Teatr Alliance Française wystawia jej pierwszą sztukę Les Lépreux (Trędowaci) w reżyserii Saszy Pitoëffa. Jej debiutancka powieść Le sel et le soufre (polski tytuł Skazana na życie) przynosi jej pewne uznanie, a kolejna Les bagages de sable (Bagaże z piasku) Nagrodę Goncourtów, dzięki której zaczyna być znana, informacje o jej sukcesie odbijają się echem również w Polsce. Rok przed śmiercią – w 1965 roku zdąży jeszcze napisać i opublikować jeszcze jedną powieść – Saute, Barbara (Skacz, Barbaro). Umiera przedwcześnie z powodu choroby serca będącej najprawdopodobniej skutkiem traumatycznych przeżyć z czasów wojny.
Jej twórczość obejmująca trzy powieści, kilka dramatów i słuchowisk, garść nowel i opowiadań, a także teksty publicystyczne oraz krytycznoliterackie i krytycznoteatralne, w zasadzie w całości pozostaje w cieniu Zagłady. Stanowi ona niezwykłe świadectwo jej skutków, trudnych doświadczeń i często równie trudnej do udźwignięcia prawdy o tych wydarzeniach. Jak powiedziała w jednym z wywiadów – „krzyku nie da się wydrukować”. Wydaje się, że warto jednak spojrzeć na twórczość Langfus również w oderwaniu od jej tragicznej biografii, można w niej bowiem dostrzec bolesną alienację i świadomość absolutnej samotności, będącej często udziałem człowieka współczesnego.
Po polsku ukazała się jedynie jej debiutancka powieść Skazana na życie w tłumaczeniu Hanny Abramowicz w roku 2008. Poza tym jej opowiadania, wspomnienia i fragmenty sztuk można przeczytać w specjalnym numerze pisma „Scriptores” z 2013 roku, wydawanego przez Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”.
Jarosław Cymerman