19 kwietnia 1943 roku – dokładnie 78 lat temu – w getcie warszawskim wybuchło powstanie kierowane przez żydowskie podziemne formacje zbrojne. Było odpowiedzią na rozpoczęcie przez Niemców akcji ostatecznej likwidacji getta, podjętej w ramach realizowanego przez nich planu zagłady europejskich Żydów.
Uroczystości rocznicowe odbyły się między innymi w Chełmie. Młodzież złożyła symboliczne żonkile pod miejscami upamiętniającymi chełmskich Żydów.
– 78 lat temu naród żydowski walczył o wolność, człowieczeństwo i swoją godność – mówi doktor Adam Puławski z Pracowni Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” w Lublinie: – Pierwszy etap likwidacji getta miał miejsce w lecie 1942 roku. Do drugiego etapu likwidacji doszło w styczniu 1943 roku. Wtedy też nastąpił pierwszy zryw powstańczy, podczas którego doszło do walki zbrojnej. Powstanie w getcie warszawskim trwało kilka tygodni, z tym, że prawdziwe walki trwały kilka czy kilkanaście dni. Największe walki miały miejsce na placu Muranowskim.
– W ramach działań poprojektowych związanych z realizacją programu edukacyjnego „Szkoła dialogu” uczniowie Zespołu Szkół Energetycznych i Transportowych w Chełmie włączyli się do akcji Żonkile organizowanej już po raz dziewiąty przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN – mówi nauczycielka Małgorzata Kołodziejczyk.
CZYTAJ: Chełmscy uczniowie zwyciężyli w ogólnopolskim konkursie Szkoły Dialogu
– Nasz udział jest kontynuacją projektu „Szlakiem kultury chełmskich Żydów” – mówi uczestniczka wydarzenia: – Przy okazji realizowania projektu bliżej poznaliśmy historię chełmskiej ludności żydowskiej. Poznanie jej losów bardziej ją nam przybliżyło. Bardziej interesuje nas przeszłość, którą lepiej znamy.
– Żydzi od średniowiecza osiedlali się na obszarze ziemi chełmskiej. Głównym miejscem ich zamieszkania był Chełm – mówi uczestnik wydarzenia: – Osoby pochodzenia żydowskiego w różnych okresach stanowiły od ok. 50 do 75 procent mieszkańców miasta.
– Żonkile wkładamy przed pomnikami, a także wpinamy w klapy marynarek, swetrów, bluz. To jest właściwe uczczenie bohaterstwa i śmierci powstańców w getcie warszawskim – mówi dr Adam Puławski.
– Uczniowie postanowili upamiętnić symbolicznymi żonkilami miejsca związane z zagładą polskich Żydów – mówi Małgorzata Kołodziejczyk: – Chronimy pamięć i kształtujemy przyszłość.
– W powstaniu w getcie warszawskim wzięło udział ok. 500 członków Żydowskiej Organizacji Bojowej i ok. 250 członków Żydowskiego Związku Wojskowego, który powstał tuż przed powstaniem, był lepiej uzbrojony, miał lepsze kontakty z Polakami – mówi doktor Adam Puławski: – Po pierwszych dniach walki, kiedy ŻŻW wykazali się bohaterskimi czynami, Niemcy rozpoczęli likwidację getta. Ponieważ mieszkańcy ukrywali się w piwnicach i domach, Niemcy rozpoczęli masowe palenie getta, które zakończono 16 maja 1943 roku wysadzeniem Wielkiej Synagogi. W czasie powstania Niemcy złapali ponad 56 tysięcy Żydów, z których część wysłano do obozu zagłady w Treblince, część do obozu na Majdanku i obozów pracy na Lubelszczyźnie.
W Chełmie żonkile zostały złożone: pod pomnikiem „Ku pamięci Żydom, ofiarom Zagłady”, tablicą upamiętniającą bohaterską postać Szmula Zygielbojma i tablicą poświęconą ofiarom Marszu Śmierci.
W ramach wydarzenia młodzież obejrzała premierową wersję filmu „Muranów – Dzielnica Północna” w reżyserii Łukasza Kamila Kamińskiego. Materiał opowiada historię dawnej dzielnicy żydowskiej w Warszawie i jej mieszkańców.
ŁoM (opr. DySzcz)
Fot. nadesłane