Ł jak Ładosiówna
Na zdjęciu Irena Ładosiówna (w środku). Z realizacji: „Tomcio Paluch“, premiera 19 grudnia 1962, Teatr Komedia (Warszawa). Fot. Franciszek Myszkowski. Ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego.
Irena Ładosiówna (1905-1976) – ta aktorka, reżyserka i pisarka przyszła na świat w 1905 roku dosłownie na scenie lubelskiego teatru. Jej matka – aktorka Jadwiga Irena Wiśniewska urodziła ją bowiem podczas próby do przedstawienia, w którym grała. Jej ojcem był aktor i dyrektor teatru Czesław Ładoś, używający również nazwiska żony – Wiśniewski. Swoje pierwsze kroki na scenie postawiła już jako mała dziewczynka, dorosłą karierę teatralną rozpoczęła we Lwowie w latach 20. Później była aktorką i reżyserką m. in. w teatrach w Poznaniu, Płocku, Wilnie, Stanisławowie i Toruniu. Poza tym pisała sztuki teatralne, powieści i opowiadania, zajmowała się także publicystyką. W latach 30. kierowała objazdowym Teatrem Pokucko-Podolskim. Do rodzinnego miasta wróciła tuż przed wybuchem wojny, by rozpocząć pracę w organizowanym wówczas w Lublinie Teatrze Centralnego Okręgu Przemysłowego im. Juliusza Słowackiego. Tu wzięła ślub z aktorem Józefem Klejerem (dawnym aktorem wileńskiej Reduty Juliusza Osterwy i Mieczysława Limanowskiego) we wrześniu 1939 roku, tu ją zastała okupacja niemiecka, w czasie której pracowała w kawiarni „U Aktorów” i prowadziła tajne nauczanie dla młodych adeptów aktorstwa.
W okresie tzw. Polski Lubelskiej w 1944 roku Ładosiówna wspólnie z mężem kierowała działającym w lubelskim teatrze Zrzeszeniem Aktorskim, które 12 sierpnia tego roku dało pierwszą polską pookupacyjną premierą teatralną. Była to wyreżyserowana przez Ładosiównę Moralność pani Dulskiej Gabrieli Zapolskiej, w której sama reżyserka zagrała główną rolę. Po kilku miesiącach w październiku 1944 roku zespół Zrzeszenia Aktorskiego został połączony z Teatrem I Armii Polskiej w Teatr Wojska Polskiego, który w lutym roku następnego wyjechał z Lublina. Ładosiówna opuściła wówczas na krótko Lublin, ale szybko do rodzinnego miasta wróciła, by podjąć pracę w powołanym wiosną 1945 roku Teatrze Miejskim. Jego dyrektorem był wówczas Antoni Różycki, a kierownikiem artystycznym Karol Borowski. To właśnie wspólnie z tym ostatnim oraz Eleonorą Frenkiel-Ossowską Ładosiówna założyła Studio Dramatyczne (później przemianowane na Szkołę Dramatyczną), które rozpoczęło w Lublinie kształcenie aktorów.
W okresie od 1945 do 1947 roku była jedną z najważniejszych aktorek i reżyserek lubelskiego teatru, podejmowała się także przygotowywania widowisk dla dzieci, opartych na pisanych przez nią samą scenariuszach. Jej karierą zachwiał skandal, jaki wybuchł w październiku 1946 roku wokół wyreżyserowanej przez Ładosiównę własnej sztuki Weryfikacja, której akcja osadzona była w realiach okupacyjnych i opisywała m. in. fascynację głównej bohaterki przystojnym Niemcem. Pomimo iż w dalszym toku akcji okazywało się, że owa bohaterka pracowała jednocześnie także dla polskiego podziemia to ówczesne władze uznały tę sztukę za szkodliwą. Autorkę i tekst publicznie potępiono, a władze Ministerstwa Kultury i Sztuki zakazały po kilkunastu przedstawieniach grania Weryfikacji. Wszystko to sprawiło, że wraz z końcem sezonu postanowiła opuścić Lublin. Od 1947 roku pracowała w teatrach warszawskich, dużo reżyserowała też w całej Polsce, ale większej roli w polskim teatrze już nie odegrała. Zmarła w 1976 roku w Warszawie.
Jarosław Cymerman
Irena Ładosiówna. Z realizacji: „Billy kłamca“, premiera 11 lipca 1964, Teatr Komedia (Warszawa). Fot. Myszkowski Franciszek. Ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego.
Irena Ładosiówna w latach 30. Ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego.
Kwestionariusz Ireny Ładosiówny jako członkini ZASP Ze zbiorów Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego.