M jak Modrzewska
Zofia Modrzewska (1888-1980) – reżyserka, aktorka, dyrektorka teatru. Była córką znanego architekta Karola Regera i jego żony, Anieli. Karierę aktorską zaczęła wbrew woli rodziny, jej pierwszym nauczycielem był podobno sam Ludwik Solski. Zadebiutowała w sezonie 1911/1912 na deskach krakowskiego Teatru im. Juliusza Słowackiego (jako Zofia Regerówna), od 1913 roku zaczęła używać pseudonimu Zofia Modrzewska. W 1914 roku wyszła za mąż za Leona Schillera, z którym spędziła blisko 10 lat. Wspólnie z nim odbyła m. in. podróż do Włoch, gdzie poznała wybitnego reformatora teatru – Edwarda Gordona Craiga.
W czasie pierwszej wojny światowej występowała w teatrach warszawskich i krakowskich, studiowała także w Wiedniu plastykę i kompozycję plastyczną. Od 1917 do 1931 roku związana była z Teatrem Polskim w Warszawie. Równolegle współpracowała m. in. z Towarzystwem Teatrów Stołecznych Ryszarda Ordyńskiego oraz Redutą Juliusza Osterwy i Mieczysława Limanowskiego. W 1932 roku w zasadzie zrezygnowała z aktorstwa i poświęciła się reżyserii. Często sięgała po sztuki współczesne, chętnie podejmowała problematykę kobiecą. Wykładała także recytację w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej.
W Lublinie po raz pierwszy pojawiła się na dłużej w dramatycznych okolicznościach w czasie II wojny światowej. Przyjechała wtedy, by pomagać swojemu drugiemu mężowi – Tadeuszowi Garczyńskiemu (adwokatowi i dziennikarzowi), który był wówczas więziony przez Niemców w obozie na Majdanku. Po wojnie do 1947 roku pracowała jako reżyser i wykładowca w Szkole Dramatycznej w Bydgoszczy, w sezonie 1947-1948 w Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi, wykładała wtedy także w tamtejszej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej.
Od 1948 roku do końca kariery reżyserskiej w 1968 roku z niewielkimi przerwami związana była z lubelskim teatrem dramatycznym (Teatrem Miejskim, później od 1949 roku Teatrem im. Juliusza Osterwy), w którym pełniła m. in. funkcję głównej reżyserki i kierownika artystycznego. W 1952 roku kierowała Teatrem Nowej Warszawy. W 1954 roku przeniosła się do Teatru im. Stefana Jaracza w Olsztynie, gdzie była kierownikiem artystycznym, a od czerwca 1955 do maja 1957 roku także dyrektorką. W 1958 roku wróciła do Lublina i przez kolejne dziesięć lat była etatową reżyserką Teatru im. Juliusza Osterwy.
Jako reżyserka dbała o wysoki poziom literacki, odpowiednią kompozycję plastyczną i choreograficzną realizowanych przez siebie sztuk. Już po jej pierwszych przedstawieniach w Lublinie recenzenci zgodnie zauważyli, że za jej sprawą wyraźnie podniósł się poziom reżyserii w teatrze przy ul. Narutowicza. To właśnie jej inscenizacja „Lata w Nohant” Jarosława Iwaszkiewicza inaugurowała działalność Państwowego Teatru im. Juliusza Osterwy w Lublinie, to „Weselem” Stanisława Wyspiańskiego w jej reżyserii scena obchodziło 20-lecie wznowienia działalności po II wojnie światowej. Przy tej okazji pisała o lubelskiej publiczności:
Jesteśmy jej wdzięczni za jej inteligentne i czułe odbieranie niuansów i subtelności, tak w dramacie jak w komedii i satyrze. Nie wolno nam krzywdzić jej posądzeniem, że te oznaki wdzięczności i entuzjazmu to „zażenowanie” i „mistyfikacja”. Bo wówczas… wówczas życie nasze w sztuce straciłoby urok i sens, i osłabły nasze siły w ciężkiej pracy dla kultury naszego miasta.
Po przejściu na emeryturę, w 1970 roku zamieszkała w Domu Artystów Weteranów w Skolimowie, gdzie zmarła.
Jarosław Cymerman
Na zdjęciu Zofia Modrzewska w przedstawieniu „Aby żyć” w Teatrze Polskim w Warszawie (1928) – źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe