M jak Mostwin
Danuta Mostwin (1921-2010) – pisarka, publicystka, psycholog i socjolog. Urodziła się w Lublinie w rodzinie oficera Wojska Polskiego Józefa Tadeusza Pietruszewskiego i Ireny Bronisławy z domu Paździor. W rodzinnym mieście mieszkała do 1930 roku, kiedy to przeniosła się wraz z rodzicami do Warszawy. Maturę zdała w maju 1939 roku. W czasie wojny studiowała medycynę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim, była także zaangażowana w ruch oporu, szkoliła m. in. sanitariuszki.
Wtedy także poznała swojego przyszłego męża – Stanisława Edwarda Mostwina, jednego z cichociemnych, czyli spadochroniarza, który przyleciał do okupowanej Polski z Londynu przywożąc 200 tysięcy dolarów przeznaczonych na pomoc Żydom. Po wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej musiał on ukrywać się przed NKWD, stąd oboje podjęli decyzję o ucieczce do Wielkiej Brytanii. Tam w Edynburgu Danuta Mostwin na nowo podjęła studia medyczne.
W 1951 roku przeniosła się wraz z mężem do Stanów Zjednoczonych, gdzie rozpoczęła pracę opiekuna społecznego w Baltimore i podjęła studia na kierunku praca socjalna. Po ich ukończeniu zdobyła stypendium, dzięki któremu mogła odbyć studia doktoranckie na Columbia University w Nowym Jorku. Pracę doktorską poświęconą sytuacji rodzin polskich emigrantów napisała pod kierunkiem słynnej antropolog Margaret Mead. W latach 1969-1980 pracowała jako profesor na Catholic University of America w Waszyngtonie. Od 1980 roku była profesorem psychologii w Loyola College w Baltimore i do przejścia na emeryturę w 1987 roku kierowała założonym przez siebie ośrodkiem Family Mental Health Center.
Jako literatka zadebiutowała jeszcze przed wojną wierszem opublikowanym w 1939 roku na łamach warszawskiego pisma „Lech”. Na dobre zajęła się pisarstwem w latach 50-tych, kiedy to zaczęły się ukazywać jej pierwsze powieści i zbiory opowiadań. Była także cenioną tłumaczką (przekładała m. in. Emily Dickinson i Walta Whitmana). Za jej największe osiągnięcie uchodzi cykl powieściowy „Saga polska”, obejmujący dzieje polskiej rodziny pochodzącej z Lubelskiego. Epicki rozmach tych powieści sprawił, że twórczość Mostwin bywa zestawiana z pisarstwem Elizy Orzeszkowej czy Marii Dąbrowskiej. Sposób, w jaki pisała o emigracji, wysoko cenił m. in. Jerzy Giedroyć.
Akcja pierwszych tomów „Sagi polskiej” (Cień księdza Piotra, Szmaragdowa zjawa, Tajemnica zwyciężonych) dzieje się w sporej części w okolicach Kraśnika i w samym Lublinie – począwszy od czasów powstania styczniowego po pierwsze lata po II wojnie światowej. Mostwin wyraźnie potraktowała losy Lubelszczyzny i jej mieszkańców jako swego rodzaju model losu Polaków pod koniec XIX wieku i w wieku XX.
Pomimo, iż w Lublinie spędziła w zasadzie wyłącznie wczesne dzieciństwo, to czuła się z rodzinnym miastem szczególnie mocno związana. Po 1987 roku (kiedy to po długiej przerwie władze PRL pozwoliły jej przyjechać do Polski) wielokrotnie odwiedzała Lublin, a od 1988 roku podjęła współpracę z lubelskim kwartalnikiem „Akcent”, na łamach którego ukazywały się jej liczne teksty oraz omówienia jej twórczości. Zmarła w Baltimore.
Jarosław Cymerman
Zdjęcie Danuty Mostwin z kwartalnika „Akcent” (1/2020) z artykułu Bogusława Wróblewskiego „Trzecia wartość. Danuty Mostwin odkrywanie Ameryki”/ Fot. Jacek Mostwin