W Lublinie w poniedziałek 14 lutego odbędą się uroczystości w 80. rocznicę powołania Armii Krajowej. 14 lutego 1942 roku, rozkazem generała Władysława Sikorskiego, Związek Walki Zbrojnej został przekształcony w AK. Była to największa, konspiracyjna organizacja wojskowa w okupowanej przez Niemców Europie. Jej komendantem został gen. Stefan Rowecki „Grot”.
„Armia Krajowa” – to tytuł wystawy, którą będzie można zobaczyć na placu Łokietka przed Ratuszem w Lublinie. Na planszach ukazane zostało powstanie największej organizacji zbrojnej polskiego podziemia w czasie II wojny światowej. Przedstawiona została także działalność najsłynniejszych zgrupowań Armii Krajowej – między innymi 5. Wileńskiej Brygady AK, a także akcji „Burza” na Kresach oraz przebiegu Powstania Warszawskiego. Otwarcie wystawy o godzinie 9.00.
W południe na placu Litewskim w Lublinie odbędzie się uroczysty apel pamięci oraz modlitwa w intencji poległych, pomordowanych i zmarłych żołnierzy Armii Krajowej. W pobliżu Pomnika Nieznanego Żołnierza zostanie ułożony znak Polski Walczącej z białych i czerwonych zniczy.
Częścią lubelskich obchodów będą iluminacje poświęcone Armii Krajowej. O godzinie 17.00 będą one wyświetlane na budynku Poczty Głównej przy placu Litewskim. Poza tym przygotowano akcję billboardową. W Lublinie informacje o AK zobaczymy przy Rondzie Mokrskiego i al. Spółdzielczości Pracy, na Dworcu PKP oraz w autobusach komunikacji miejskiej.
Natomiast od 14 lutego do 15 marca 2022 r. w galerii plenerowej parafii cywilno-wojskowej pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Lublinie, przy Alejach Racławickich 20, będzie można zobaczyć wystawę „Siły Zbrojne Podziemnego Państwa Polskiego”. Do jej obejrzenia zapraszają dyrektor Centralnej Biblioteki Wojskowej im. Marszałka Józef Piłsudskiego oraz szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Lublinie im. gen. dyw. Mieczysława Smorawińskiego.
Uroczystości w Lubelskiem rozpoczęły się już wczoraj akcją „Światełko dla Bohatera”. W wielu miejscowościach w regionie zapłonęły znicze na cmentarzach, gdzie pochowani zostali żołnierze AK. W Lublinie Delegacja 2. Lubelskiej Brygady Obrony Terytorialnej zapaliła światełka także na symbolicznym grobie swojego patrona – majora Hieronima Dekutowskiego „Zapory” oraz przy tablicy pamiątkowej Zaporczyków na placu Zamkowym.
Armia Krajowa została utworzona z przekształcenia Związku Walki Zbrojnej w konspiracyjną organizację wojskową działającą na terenie Polski. Jej dowódcą został generał Stefan Rowecki „Grot”. Konspiracyjna armia działała do 19 stycznia 1945 roku.
Armia Krajowa miała charakter ogólnonarodowy i ponadpartyjny. Jej celem była walka o odzyskanie niepodległości Polski. Przeprowadzała akcje zbrojne i sabotażowe, szkoliła kadry. Formą jej działania był też wywiad i propaganda. Kulminacją wysiłku zbrojnego AK było Powstanie Warszawskie.
W 1943 roku utworzono Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej – w skrócie Kedyw. Była to specjalna jednostka, której podlegały między innymi Grupy Szturmowe Szarych Szeregów, zrzeszające młodzież od 18. roku życia. Pierwszym dowódcą Kedywu został pułkownik Emil Fieldorf „Nil” (stopień generała brygady nadano mu 28 września 1944). Grupy Szturmowe zajmowały się głównie sabotażem i dywersją. Najlepiej wyszkoleni żołnierze tych elitarnych oddziałów przeprowadzili szereg brawurowych akcji, między innymi :pod Arsenałem, w której odbili z rąk gestapo Jana Bytnara „Rudego”, akcję wykonania wyroku na znienawidzonym w stolicy dowódcy SS i policji w dystrykcie warszawskim Franzu Kutscherze czy operację odbicia przewożonych pociągiem 49 więźniów w Celestynowie. Wysadzali też mosty i niemieckie pociągi.
Organizacja stanowiła najsilniejszą i najlepiej zorganizowaną armię podziemną działającą wówczas w Europie. Skupiała około 200 organizacji wojskowych. Podlegała Naczelnemu Wodzowi i Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie. Komendant Główny AK był dowódcą krajowych sił zbrojnych. Latem 1944 roku, w okresie maksymalnej zdolności bojowej, siły Armii Krajowej liczyły prawdopodobnie około 360-380 tysięcy żołnierzy, w tym niemal 11 tysięcy oficerów.
Komendantem AK, po aresztowaniu generała Stefana Roweckiego w czerwcu 1943 roku, został generał Tadeusz „Bór” Komorowski. Funkcję tę pełnił do upadku Powstania Warszawskiego. Od 2 października 1944 do rozwiązania Armii Krajowej 19 stycznia 1945 roku ostatnim komendantem Armii Krajowej był generał Leopold Okulicki „Niedźwiadek”. W rozkazie rozwiązującym AK generał Okulicki napisał między innymi – „Żołnierze Armii Krajowej! Daję Wam ostatni rozkaz. Dalszą swą pracę i działalność prowadźcie w duchu odzyskania pełnej niepodległości Państwa i ochrony ludności polskiej przed zagładą. Starajcie się być przewodnikami Narodu i realizatorami niepodległego Państwa Polskiego. W tym działaniu każdy z Was musi być dla siebie dowódcą”.
Po rozwiązaniu Armii Krajowej, w latach 1945-1947, część żołnierzy AK nadal prowadziła działalność niepodległościową, między innymi w konspiracyjnych organizacjach: „Nie”, Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj oraz Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”.
Szacuje się, że w walkach zginęło 100 tysięcy żołnierzy Armii Krajowej, a około 50 tysięcy zostało wywiezionych do Związku Radzieckiego i uwięzionych.
Po II wojnie światowej komunistyczne władze prześladowały i szykanowały byłych żołnierzy AK, wielu skazywały na więzienie, a nawet karę śmierci. Jednym z nich był generał August Emil Fieldorf „Nil”, dowódca Kedywu, później – zastępca ostatniego Komendanta Głównego AK, generała Okulickiego. Został fałszywie oskarżony przez bezpiekę o współpracę z okupantem i stracony w 1953 roku.
Członków AK oraz innych organizacji zbrojnych podporządkowanych w czasie II wojny światowej legalnemu rządowi RP na emigracji zrzesza Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej. Kiedy był zakładany w latach 90. ubiegłego wieku, liczył około 80 tysięcy członków. Według danych IPN w 2014 roku zrzeszał około 8 tysięcy członków.
RyK / IAR / opr. ToMa
Fot. lublin.ipn.gov.pl