Biała Podlaska upamiętni działającą na terenie miasta Podlaską Wytwórnię Samolotów. Radni jednogłośnie zgodzili się, aby nowe rondo na skrzyżowaniu ulicy Janowskiej z al. Jana Pawła II nosiło nazwę tej słynnej w czasach przedwojennych fabryki.
Zabiegało o to kultywujące lotnicze tradycje miasta Stowarzyszenie Seniorów Lotnictwa Wojskowego RP.
– Historia Podlaskiej Wytwórni Samolotów powinna być przypominana – mówi pułkownik dyplomowany pilot Wiesław Sokołowski. – Zakład był prężny. Wyprodukował ponad 1400 samolotów. Powstało w nim 36 własnych konstrukcji. Miał nawet filię we Lwowie, gdzie były wytwarzane szybowce. Tam był produkowany słynny szybowiec PWS-101.
– To cenna inicjatywa, która kontynuuje tradycję naszej małej ojczyzny. Pierwszym tego świadectwem jest mural, przedstawiający wizerunek samolotu PWS-26 – mówi jeden z mieszkańców miasta.
Mural przedstawiający Podlaską Wytwórnię Samolotów zdobi ścianę kamienicy „Pod Wieszczami” przy ul. Narutowicza w Białej Podlaskiej.
– Podlaska Wytwórnia Samolotów powstała jako prywatna inicjatywa. Stworzyli ją „romantycy”, związani z Południowym Podlasiem; Czesław Witoszyński, Stanisław de Rosenwerth, Antoni Ponikowski. Powstanie wytwórni zostało zainicjowane w 1923 roku, a w 1925 roku pierwszy samolot wzniósł się w powietrze – opowiada historyk dr Tomasz Demidowicz. – To była wytwórnia wszechstronna. Produkowała samoloty i sportowe, i wojskowe, i transportowe. Była największą ówczesną polską wytwórnią pod względem liczby wyprodukowanych samolotów.
– Jedną z najważniejszych konstrukcji był samolot PWS-26. Był to jedna z głównych maszyn szkolnych w dęblińskiej Szkole Orląt. Najsławniejszym konstruktorem był Augustyn Bobek-Zdaniewski – opowiada płk. Wiesław Sokołowski. – Po 1945 roku ci z inżynierów, którzy przetrwali wojnę, stanowili podstawową kadrę, jaka odnawiała przemysł. I to nie tylko lotniczy, ale także zakłady różnego rodzaju na Lubelszczyźnie i Podlasiu.
– Przez całe życie pracowałam w „Społem”. I „Społem” powstało właśnie na bazie Podlaskiej Wytwórni Samolotów. Tam się zebrali rzemieślnicy, ludzie, którzy chcieli stworzyć coś i coś po sobie zostawić – mówi jedna z mieszkanek Białej Podlaskiej.
– PWS to nie tylko produkcja samolotów. Wszystkie pozytywne rzeczy, które działy się w okresie międzywojennym w mieście, inicjatywy kulturalne i oświatowe, były organizowane przez Podlaską Wytwórnię Samolotów i stacjonujący w mieście 34. Pułk Piechoty – dodaje płk. Wiesław Sokołowski.
Praca Podlaskiej Wytwórni Samolotów została przerwana 4 września 1939 roku, kiedy to fabryka została przez Niemców zbombardowana. W 2023 roku odbędą się w mieście obchody upamiętniające 100 rocznicę powstania zakładu.
Szczegółowa historia fabryki została przedstawiona w bialskiej Izbie Pamięci Lotnictwa Południowego Podlasia.
MaT / opr. ToMa
Fot. archiwum