Sejm uchwalił w środę ustawę o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Specustawa reguluje m.in. kwestie związane z legalnością pobytu ukraińskich uchodźców w Polsce, a także udzielaną im pomocą.
Za ustawą głosowało 439 posłów, przeciw było 12, a trzech wstrzymało się od głosu. Przeciw było 9 z 11 posłów koła Konfederacja (posłowie Konrad Berkowicz i Grzegorz Braun nie wzięli udziału w głosowaniu), Maciej Gdula z Lewicy, Paweł Zalewski z Polski 2050 oraz Stanisław Tyszka z Kukiz’15. Wstrzymali się Paulina Hennig-Kloska i Mirosław Suchoń z Polski 2050 oraz Klaudia Jachira z KO.
Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa reguluje kwestie związane z legalnością pobytu Ukraińców w Polsce. Zgodnie z regulacją ukraińscy uchodźcy, którzy przybyli do Polski będą mogli m.in. otrzymać numer PESEL, a ich pobyt w naszym kraju będzie uznawany za legalny przez 18 miesięcy.
Legalny będzie także pobyt dzieci urodzonych już w Polsce przez Ukrainki, które uciekły przed wojną. Ukraińcy będą mogli podjąć tutaj pracę i uzyskać dostęp do opieki zdrowotnej. Ukraińscy uczniowie oraz studenci będą mogli kontynuować naukę w polskich szkołach oraz uczelniach. Specustawa zaostrza też kary za przestępstwa związane z handlem ludźmi i sutenerstwem popełnione w czasie wojny na Ukrainie.
Dzięki regulacji osobom i podmiotom, które zapewnią zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy uciekającym przed wojną wypłacane będą świadczenia pieniężne w kwocie 40 zł dziennie, czyli ok 1200 zł miesięcznie. Świadczenia będą wypłacane maksymalnie przez 60 dni. Pomoc finansowa będzie przysługiwała też uchodźcom z Ukrainy. Zgodnie z ustawą, dostaną oni jednorazowo 300 zł na osobę.
Zgodnie z przyjętymi przepisami w Banku Gospodarstwa Krajowego powstanie ponadto specjalny fundusz, z którego finansowana ma być pomoc na rzecz Ukrainy. Utworzona też zostanie rezerwy celowa w budżecie.
Sejm przegłosował szereg poprawek
Sejm przegłosował w środę szereg poprawek. Przyjęta została m.in. poprawka PiS gwarantująca funkcjonariuszom publicznym tzw. bezkarność za złamanie dyscypliny finansów publicznych i złe gospodarowanie pieniędzmi, jeśli popełniliby czyn zabroniony, działając m.in. w celu ochrony życia lub zdrowia wielu osób, w czasie wojny napastniczej przeciwko Polsce lub działań zbrojnych na terytorium RP, terytorium państwa członkowskiego UE, NATO albo innego państwa graniczącego z Polską lub okupacji na tych terytoriach. We wcześniejszej propozycji rządu zapis dotyczył również okresu stanu wyjątkowego i pandemii.
Podobna poprawka, zgłoszona przez PiS, została wprowadzona do Prawa przedsiębiorców, ale w tym przypadku tzw. bezkarność będzie dotyczyła także czasu obowiązywania na terytorium RP stanu klęski żywiołowej, stanu wyjątkowego, albo stanu wojennego, a także stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.
Zgodnie z ustawą, w 2022 r., w celu wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem i wychowaniem dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy, rezerwa subwencji oświatowej może ulec zwiększeniu o środki pochodzące z budżetu państwa.
Edukacja dzieci z Ukrainy
Zgodnie z ustawą, w 2022 r., w celu wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem i wychowaniem dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy, rezerwa subwencji oświatowej może ulec zwiększeniu o środki pochodzące z budżetu państwa.
Także części budżetu, których dysponentami są ministrowie prowadzący szkoły, mogą być zwiększone o dodatkowe środki finansowe w celu wsparcia zadań oświatowych związanych z kształceniem, opieką i wychowaniem dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy.
Z ustawy wynika, że w Banku Gospodarstwa Krajowego ma powstać Krajowy Fundusz Pomocy Ukrainie. Jednostki samorządu terytorialnego będą mogły otrzymywać z niego środki.
W celu zapewnienia kształcenia i wychowania dzieciom lub uczniom będącym obywatelami Ukrainy możliwe będzie tworzenie „innych lokalizacji prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych” podporządkowane organizacyjnie szkołom lub przedszkolom. Przy innych lokalizacjach podporządkowanych szkołom podstawowym będą mogły funkcjonować oddziały przedszkolne. Inne lokalizacje będą mogły być przyporządkowane szkołom i przedszkolom prowadzonym przez samorządy, jak i tworzone przez niepubliczne przedszkola i szkoły.
W roku szkolnym 2021/2022 w szkole, w której utworzono dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia i wychowania dzieciom i uczniom będącym obywatelami Ukrainy, nauczycielowi będą mogły być przydzielone, za jego zgodą, dodatkowe godziny ponadwymiarowe ponad limit określony w ustawie Karta Nauczyciela.
Z ustawy wynika również, że w roku szkolnym 2021/2022 na stanowisku pomocy nauczyciela będzie mogła być zatrudniona osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego, jeżeli posiada znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.
Minister edukacji i nauki będzie mógł w drodze rozporządzenia określić organizację kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy, uwzględniając dostosowanie procesu kształcenia do ich potrzeb i możliwości.
Zatrudnienie ukraińskich naukowców i nauka dla studentów
W przyjętej przez Sejm ustawie znalazły się także zapisy umożliwiające kontynuowanie nauki na polskich uczelniach studentom z Polski studiującym na Ukrainie przed napaścią Rosji na ten kraj, a także ukraińskim studentom, którzy uciekli przed wojną. Studenci ukraińscy będą mogli ubiegać się o stypendium socjalne lub kredyt studencki.
Z kolei obywatel Ukrainy, który oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. pracował jako nauczyciel akademicki w uczelni działającej w Ukrainie oraz posiada wymagany tytuł zawodowy, stopień naukowy i odpowiednie kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, może zostać zatrudniony w uczelni jako nauczyciel akademicki bez przeprowadzenia konkursu.
Podobne zmiany w przepisach dotyczą pracy pracowników naukowych Polskiej Akademii Nauk, polskich instytutów badawczych i Centrum Łukasiewicz lub instytutów działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz.
Zgoda na wykonywanie zawodu dla lekarzy i pielęgniarek
Ustawa przewiduje też, że od 24 lutego 2022 r., przez 18 miesięcy, niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki lub położnej poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, można udzielić zgody na wykonywanie zawodu albo warunkowego prawa wykonywania zawodu lekarza, lekarza dentysty lub pielęgniarki.
W toku prac legislacyjnych przyjęto poprawkę PiS, w myśl której lekarze i lekarze dentyści w trakcie stażu podyplomowego będą mogli udzielać świadczeń zdrowotnych uchodźcom z Ukrainy.
Opieka nad dziećmi
Ustanowiona ma zostać także instytucja opiekuna tymczasowego, reprezentującego małoletniego obywatela Ukrainy, który pozostał bez opieki osób dorosłych. Jak tłumaczyła w czasie prac w Sejmie wiceminister rodziny Barbara Socha, opiekun tymczasowy to osoba, która będzie sprawowała faktyczną opiekę nad dzieckiem i będzie mogła je reprezentować – zapisać do szkoły, pójść do lekarza czy pobrać świadczenia przysługujące dziecku. Opiekun tymczasowy sprawuje też pieczę nad jego majątkiem.
Opiekun tymczasowy powinien uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą małoletniego lub jego majątku. Z kolei nadzór nad realizacją praw i obowiązków opiekuna tymczasowego sprawuje jednostka pomocy społecznej. Opiekuna tymczasowego ustanawia sąd opiekuńczy. Powinien on być ustanowiony przede wszystkim spośród krewnych, powinowatych „lub innych osób dających rękojmię należytego wykonywania obowiązków opiekuna”.
Dla kilku małoletnich można ustanowić jednego opiekuna tymczasowego, jeśli nie zachodzi sprzeczność między ich interesami. Opiekunem tymczasowym dla rodzeństwa w miarę możliwości należy ustanowić tę samą osobę. W postępowaniu o ustanowienie opiekuna tymczasowego nie pobiera się opłat, a wydatki ponosi Skarb Państwa.
Ukraińcy będą mieli również prawo do świadczeń rodzinnych i wychowawczego.
Ponadto, zgodnie z ustawą, wojewoda – w szczególnie uzasadnionych przypadkach – może wydać zezwolenie na prowadzenie placówki opiekuńczo-wychowawczej, w której będą umieszczane wyłącznie dzieci będące obywatelami Ukrainy. Pobyt w pieczy zastępczej dziecka będącego obywatelem Ukrainy jest finansowany z budżetu państwa.
Wsparcie dla osób pomagających uchodźcom
Ustawa przewiduje także wypłatę świadczenia osobom i podmiotom, które zapewnią zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy uciekającym przed wojną. Jak czytamy w ustawie, każdemu podmiotowi, w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy, może być przyznane świadczenie pieniężne nie dłużej, niż za okres 60 dni. Okres wypłaty świadczenia może być przedłużony w uzasadnionych przypadkach. Z ustawy wynika, że Rada Ministrów określi, w drodze rozporządzenia, maksymalną wysokość świadczenia pieniężnego oraz warunki jego przyznawania i przedłużania jego wypłaty. Wiceszef MSWiA Maciej Wąsik poinformował w czasie poniedziałkowej konferencji prasowej, że ma być to 40 zł dziennie na osobę.
Dla uchodźców z Ukrainy przewidziano też pomoc w postaci jednorazowego świadczenia w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczonego – jak napisano w ustawie – na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe. W tym celu trzeba będzie złożyć wniosek w ośrodku pomocy społecznej.
Obywatelom Ukrainy, którzy wjechali do Polski od 24 lutego, przysługiwać będzie też prawo do świadczenia dobry start, rodzinnego kapitału opiekuńczego oraz dofinansowania obniżenia opłaty za pobyt dziecka m.in. w żłobku.
Praca dla obywateli Ukrainy
W ustawie zagwarantowano obywatelom Ukrainy dostęp do polskiego rynku pracy i rejestrację w powiatowym urzędzie pracy. Obywatel Ukrainy jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Polski, w przypadku, gdy jego pobyt na terytorium RP uznaje się za legalny. Aby skorzystać z tego rozwiązania, pracodawca będzie musiał w ciągu 14 dni powiadomić – za pośrednictwem portalu praca.gov.pl – właściwy urząd pracy o powierzeniu pracy cudzoziemcowi. Obywatele Ukrainy będą mogli również skorzystać z usług rynku pracy w postaci m.in. pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego oraz szkoleń – na takich samych zasadach, jak obywatele polscy.
Jak zapisano w ustawie, obywatel Ukrainy, któremu udzielono zezwolenia na pobyt czasowy, jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.
Obywatelowi Ukrainy w Polsce, którego członek rodziny powrócił na terytorium Ukrainy w związku z trwającymi tam działaniami wojennymi, mogą być przyznawane także świadczenia na zasadach i w trybie ustawy o pomocy społecznej.
Także środki Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych mogą być przeznaczane na działania kierowane do ukraińskich uchodźców w Polsce.
Zagwarantowany dostęp do publicznej ochrony zdrowia
– Uchodźcy z Ukrainy w Polsce będą mieli zagwarantowany dostęp do publicznego systemu ochrony zdrowia – wynika z ustawy. Przewiduje ona też możliwość świadczenia uchodźcom z Ukrainy bezpłatnej pomocy psychologicznej.
Z ustawy wynika, że każdy obywatel Ukrainy – legalnie przebywający w Polsce od dnia 24 lutego 2022 roku – będzie miał zagwarantowany dostęp do publicznego systemu ochrony zdrowia. Narodowy Fundusz Zdrowia zapłaci za każde świadczenie medyczne dla obywatela Ukrainy w publicznej służbie zdrowia. Finansowanie tych świadczeń będzie zagwarantowane z budżetu państwa. Z tych świadczeń wyłączono jednak leczenie uzdrowiskowe i rehabilitację uzdrowiskową, a także podanie produktów leczniczych wydawanych świadczeniobiorcom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra zdrowia.
Ustawa przewiduje też możliwość świadczenia uchodźcom z Ukrainy bezpłatnej pomocy psychologicznej. – Zapewnienie pomocy psychologicznej należy do zadań zleconych gminy z zakresu administracji rządowej i finansowane jest w formie dotacji celowej z budżetu państwa – sprecyzowano.
Szczegółowy tryb i sposób finansowania kosztów świadczeń, zostanie określony w umowie zawartej między ministrem właściwym zdrowia a prezesem Narodowego Funduszu Zdrowia.
Teraz ustawa trafi do Senatu
RL / IAR / opr. ToMa
Fot. Sejm RP Twitter