W powiecie biłgorajskim jest ponad 600 krzyży. Są metalowe, kamienne i drewniane. Wśród nich 9 skupia szczególną uwagę. To za sprawą narzędzi Męki Pańskiej. Zobaczymy je m.in. na krzyżach w Soli, Dereźni Solskiej, Andrzejówce i Korytkowie Dużym.
– Wśród tych dziewięciu krzyży najwięcej jest takich, gdzie narzędzia Męki Pańskiej zostały wyrzeźbione z drewna i przymocowane do ramion krzyża – mówi Tomasz Burdzań z Muzeum Ziemi Biłgorajskiej z Biłgoraja. – W większości są to krzyże typu biłgorajsko-janowskiego – mają daszek i plecy.
– Powiedzmy coś więcej na temat tych symboli narządzie Męki Pańskiej – są to obcęgi, młotek, dwie włócznie, kielich, miecz, drabina, gwoździe i 30 srebrników – dodaje Tomasz Burdzań.
– Motywacją stawiania tego typu krzyży był chyba czas ich powstania – mówi dr Dorota Skakuj z Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju. – Prawdopodobnie były stawiane w okresie Wielkiego Postu. Być może ktoś stawiał je po spowiedzi, ale też być może dlatego, że ktoś chciał w ten sposób pokazać i zaprezentować Ewangelię na krzyżu. Tego typu krzyż miał też walory edukacyjne i mówił przy pomocy jakiego rodzaju narzędzi Jezus został zamęczony podczas Drogi Krzyżowej i potem przy pomocy jakich narzędzi zginął na krzyżu.
– Rozmieszczenie narzędzi na krzyżach jest różne i występują one w różnej konfiguracji. Jednak w naszym regionie na pionowej belce najczęściej pojawiają się młotek i obcęgi – mówi Tomasz Burdzań. – Dodatkowo możemy odnaleźć figurki Matki Bożej i Chrystusa z Otwartym Sercem. Taki przykład jest w Soli niedaleko Biłgoraja.
– Jak głosi historia, krzyż ten powstał w 1908 roku – mówi Stanisław Lewandowski, mieszkaniec Soli. – Jego fundatorami byli dwaj mieszkańcy Soli, pan Jan Dziduch i pan Franciszek Grabias. Krzyż do dzisiaj jest pomalowany na kolor biały. Nie uległ pożarowi, który nawiedził tę miejscowość w 1912 roku. Od góry po obu stronach krzyża widnieją dwa świątki i kielich. Dalej mamy włócznię, miecz, drabinę, 30 srebrników, obciętą rękę. A na boku jest napis: „Chrystus cierpiał rany, Jezu Chryste zmiłuj się nad nami. Oto męka Chrystusa Pana”.
CZYTAJ: „Chrystus przez swoją śmierć na krzyżu pojednał świat ze sobą”. Ks. Damian Dorot o Wielkim Piątku
– Wydaje mi się, że w powiecie biłgorajskim, który na początku XX wieku był jednym z powiatów, w których był najwyższy stopnień analfabetyzmu w Królestwie Polskim, taka forma edukacji była istotna. A przy okazji taki krzyż z pewnością wyróżniał się od innych i każdy przystanął, pomedytował – podkreśla Dorota Skakuj.
– Mówiąc o aspekcie Męki Pańskiej, należałoby wymienić jeszcze jeden symbol, który był w większości umieszczany na drewnianych krzyżach – zaznacza Tomasz Burdzań. – Mam tu na myśli metalowe krzyżyki zwieńczeniowe, które były kute przez miejscowych kowali. A na nich umieszczany był kogucik. Był to symbol tego, że Piotr zaparł się Chrystusa. W Andrzejówce jest kolejny przykład takiego krzyża – z obcęgami, młotkiem, włócznią i drabiną. Dodatkowo są tam jeszcze umieszczone srebrniki.
CZYTAJ: O. Filip Buczyński: w kulturze chrześcijańskiej człowiek cierpiący stanowi wartość
– Takie krzyże mieszkańcy stawiali na rozstajach dróg, ale niestety w obecnym czasie wśród mieszkańców Andrzejówki nie ma osoby, która by pamiętała kiedy ten krzyż został postawiony – mówi Krystyna Strzałka, sołtys wsi Andrzejówka. – Cieszymy się, że jeszcze nie uległ zniszczeniu. Da się go uratować. Podjęliśmy rodzinnie taką inicjatywę, aby zrobić renowację. Narzędzia Męki Pańskiej zostały odrestaurowane i powinny służyć lata. Ten krzyż będzie z drewna dębowego, zrobiony identycznie, łącznie z górą. I wreszcie uda się odczytać napis.
– Ten krzyż jest bardzo ważny dla mieszkańców Soli i nie tylko. Stanowi swoistą „ciekawostkę”, ze względu właśnie na te elementy. Rzadko się spotyka krzyże przyozdobione w symbole Męki Pańskiej – mówi Stanisław Lewandowski.
Jedynym ograniczeniem w przedstawianiu męki Chrystusa na krzyżu była wyobraźnia ludowych artystów. Tadeusz Seweryn, powojenny badacz kultury ludowej, wyodrębnił aż 22 rodzaje takich symboli. Poza przedmiotami tu wspomnianymi, spotyka się między innymi: sznury, dzidę, dzban, rękawicę, kości do gry, wiązkę róży, trzcinę z gąbką, bicz, słup, zaćmione słońce, zasłonę, koronę cierniową, chustę św. Weroniki oraz przebite serce.
AP/ opr. DySzcz
Fot. AP