Fajsławice. 29 km od granic Lublina. Cmentarz parafialny umiejscowiony na górce, zwanej też „Ariańską”. Znajduje się tu zbiorowa mogiła powstańców styczniowych.
W sierpniu 1863 roku, oddział generała Michała Heydenreicha „Kruka”, po drugiej bitwie pod Chruśliną, wyruszył w kierunku Podlasia. 8 sierpnia w okolicy Żyrzyna stoczył bitwę z wojskami carskimi, zadając im ciężkie straty. Ta porażka oraz wcześniejsza, pod Chruśliną, wzmogły irytację i chęć zemsty carskich dowódców. Zaciskali pierścień wokół partii powstańczych na Lubelszczyźnie.
„Kruk” skoncentrował, zmęczonych ciągłym marszem powstańców, pod Fajsławicami. Rosjanie wystawili przeciwko nim ok 2.5-3 tys żołnierzy dowodzonych przez płk Emanowa i płk Sołłoguba. Siły powstańcze liczyły około 1.5 tys ludzi. 24 sierpnia 1863 roku doszło do bitwy pod Fajsławicami. Już na samym jej początku oddział dowodzony przez Karola Kryńskiego został wycofany z walki i samodzielnie próbował wyrwać się z okrążenia. Pozostałe oddziały – Wagnera i Ruckiego – po odejściu Kryńskiego, nie były w stanie podjąć równej walki z wojskami carskimi. Ostatecznie siły powstańcze poniosły ciężkie straty, szacowane na 200-300 poległych i 250-634 wziętych do niewoli. Głównodowodzący powstańcami, Heydenreich Kruk”, uniknął niewoli. Po upadku powstania styczniowego przebywał we Francji i Wielkiej Brytanii, wziął także udział w wojnie francusko-pruskiej. Osiadł we Lwowie, gdzie prowadził warsztat rzemieślniczy. Tam też zmarł w 1872 roku.
Bitwa pod Fajsławicami była ostatnią wielką bitwą powstania styczniowego na Lubelszczyźnie i praktycznie oznaczała koniec dużych działań wojskowych. W prawdzie dochodziło jeszcze do wielu potyczek, jednakże siły powstańcze walczyły już jedynie o przetrwanie. O jej randze świadczy fakt, iż dowodzący w niej wojskami carskimi płk Grigorij Emanow, został odznaczony przez cara Orderem św. Jerzego.
W 1926 roku na zbiorowej mogile Powstańców Styczniowych został postawiony pomnik, ufundowany przez Edwarda Kołaczkowskiego.
PM
18.11.2020, fot. Piotr Michalski